DI SẢN THIÊN NHIÊN THẾ GIỚI
Ngày 16/9/2023, tại Riyadh (Ả-rập Xê-út), kỳ họp lần thứ 45 của Ủy ban Di sản Thế giới UNESCO đã công nhận
quần thể Vịnh Hạ Long – Quần đảo Cát Bà (thuộc địa bàn tỉnh Quảng Ninh và thành phố Hải Phòng) là Di sản Thiên nhiên Thế giới.
Vịnh Hạ Long – Quần đảo Cát Bà đều là một mẫu hình tuyệt vời về karst trưởng thành trong điều kiện nhiệt đới ẩm. Giá trị nổi bật của khu di sản này là dạng địa hình đá vôi karst bị biển làm ngập chìm với vô số tháp đá vôi hùng vĩ và những nét đặc trưng của quá trình xói mòn ven bờ như các mái vòm, hang động, tạo nên cảnh quan thiên nhiên hết sức kỳ thú. Năm 1994, Vịnh Hạ Long được UNESCO công nhận là Di sản Thiên nhiên Thế giới với giá trị nổi bật toàn cầu về thẩm mỹ. Sự tương đồng thậm chí vượt trội về vẻ đẹp cảnh quan, giá trị thẩm mỹ của Quần đảo Cát Bà so với vịnh Hạ Long được thể hiện qua mức độ đa dạng và tính hoang sơ của chúng. Các dạng địa hình đá vôi karst bị biển làm ngập chìm với hàng trăm tháp đá vôi (Phong linh) và chóp đá vôi (Phong tùng) hùng vĩ bao phủ bởi rừng mưa nhiệt đới nguyên sinh trên hàng trăm đảo đá vôi rộng lớn nổi bật trên nền nước trong xanh tạo nên cảnh quan thiên nhiên hết sức kỳ vĩ tương tự Vịnh Hạ Long. Các đảo này còn giữ nguyên trạng thái hoang sơ mà không nơi nào có được. Vì thế, việc kéo dài di sản này để gộp Quần đảo Cát Bà có vẻ đẹp kỳ thú tương đồng củng cố thêm giá trị nổi bật toàn cầu của di sản.
Địa hình dốc đứng khu vực Hòn Đũa (Cát Bà)
Đặc điểm địa hình
Đảo lớn, đá vôi nhiệt đới Cát Bà và hàng trăm hòn đảo nhỏ xung quanh trên Vịnh Lan Hạ (Quần đảo Cát Bà) và Vịnh Hạ Long lân cận cùng nhau tạo thành một cảnh quan karst ven biển siêu việt, bị chi phối bởi một ma trận các đỉnh và tháp đá vôi kỳ thú, phần nhiều là các hòn đảo với các vách đá dựng đứng ngập chìm trong biển. Phần đất liền của khu vực đề cử di sản thế giới đảo Cát Bà có diện tích xấp xỉ 13.000 ha, được bao quanh bởi 20.000 ha vùng nước ven biển với các hòn đảo lô nhô. Thiên nhiên đặc biệt của đảo Cát Bà đã được công nhận là Khu dự trữ sinh quyển thế giới với diện tích 26.300 ha. Các đỉnh cao trên đảo Cát Bà dao động từ 320m – 330m, ở hướng Bắc tới 250m – 260m ở hướng Nam với rất nhiều thung lũng ăn sâu xuống gần ngang mực nước biển, vì vậy địa hình trong lòng thường dốc và gồ ghề. Các đảo lớn ở ngoài khơi vươn tới 150m – 170m và những đảo nhỏ hơn cao tới 100m. Tất cả là do sự xuất hiện đột ngột của chúng nhô lên mặt biển với các vách đá dựng đứng kỳ diệu.
Phía Tây – Bắc đảo
Phía Đông – Nam đảo
Cảnh quan kỳ bí quần đảo cát bà
Cát Bà cũng bổ sung thêm một đặc điểm mới, đó là đảo lớn nhất trong vùng phía Tây biển Đông và thêm nữa, nó cũng là đảo ở trên cao với thiên nhiên hoang dã khó tiếp cận ở trong lòng đảo, tiêu biểu là các đỉnh núi đá dốc lởm chởm có rừng che phủ, vô vàn các hồ nước bị che khuất, các vịnh hẹp khoét sâu vào bờ như mê cung và nhiều hòn đảo có hình thù kỳ bí. Địa hình lòng đảo gồm các đỉnh núi đan xen các vùng trũng như đáy bát được ví như một khay đựng trứng khổng lồ khoác trên mình rừng xanh, một kiểu mạng tổ ong các bồn trũng che khuất được bao quanh và nằm dưới chân các đỉnh nón dựng đứng, các khu vực trú ngụ của voọc và chim săn mồi rất khó tiếp cận. Một số bồn trũng thấp hơn chứa đựng các đầm lầy, bị biển xâm thực nên chứa đựng các hồ nước trong xanh như ngọc. Nằm quanh các bờ đảo, các bồn trũng khác khi được mở bởi các lối hẹp và hang động ăn thông với biển, hình thành nên những vịnh nhỏ bị triều che lấp có các rừng cây bao quanh. Cảnh quan thật kỳ bí, các vách đá do nước mưa tạc nên gồ ghề rất dốc, lởm chởm, cheo leo. Toàn bộ được bao phủ bởi rừng mưa gió mùa, có mật độ cây dày và sum suê ở những khu vực khuất, nơi đó xuất hiện các vết lộ (outcrop) và đỉnh núi đá vôi nhọn hoắt. Một bầu không khí nguyên sơ bao phủ ở bên trong, được tôn thêm bởi dàn đồng ca tiếng ếch sau cơn mưa to ngớt. Thiên nhiên vô cùng tuyệt vời.
Từ lâu, cảnh như tranh vẽ và vẻ đẹp thẩm mỹ của khung cảnh núi đá vôi gợi bao trí tò mò đã đi vào tranh thủy mặc sơn thủy hữu tình. Các cảnh trí xung quanh bờ đảo nhiệt đới đã được ngành du lịch và phim ảnh khai thác. Về phương diện này, giá trị thẩm mỹ của vịnh Hạ Long được công nhận đã thu hút sự chú ý một cách đáng kể. Khu vực đề cử mới gồm đảo Cát Bà hoàn toàn có thể so sánh về mặt vẻ đẹp cảnh quan, vì vậy chúng đều chứng minh tương đương cho việc đề cử di sản thế giới.
Quần đảo Cát Bà nhìn từ trên cao
Làng ven đảo
Vườn Quốc gia Cát Bà
Đỉnh đảo sắc nhọn Cửa Đông nơi Voọc Cát Bà sinh sống
Cảnh quan làng chài truyền thống và giá trị nhân văn
Các làng nhỏ nằm dọc bờ biển được kết nối bằng các con đường làng và đường mòn đơn giản. Một số ngôi làng ở trong các vịnh hẹp ẩn náu, đặc biệt quanh bờ Nam, nằm nổi trên biển. Tất cả đều phản ánh cách sống truyền thống của dân chài bắt cá đã tồn tại hàng thế kỷ qua. Các làng chài nổi với các thuyền cá truyền thống và bức tranh đầy màu sắc này bổ sung một cách đáng kể tính đa dạng và vẻ đẹp độc đáo vào cảnh quan, tạo ra sự tương phản nổi bật trên nền cảnh những vách đá dựng đứng cheo leo. Hình ảnh này đã được đưa lên trang bìa nghiên cứu chuyên ngành của IUCN “Hang động và karst tại Di sản thế giới” (2008).
Trời, biển, đảo hòa quyện trên vịnh Lan Hạ, Cát Bà
Giá trị thẩm mỹ bản địa cát bà
Cốt lõi Vịnh Hạ Long – Quần đảo Cát Bà là thiên nhiên hoang dã chưa bị tác động nhiều bởi con người. Đồng thời, các làng chài nổi với các ngôi nhà trên thuyền bổ sung thêm một đặc điểm thẩm mỹ ở ngoài khơi mang tính bản địa địa phương đặc biệt. Rừng ở đây là rừng nguyên sinh, chứa đầy âm hưởng của thiên nhiên. Vùng nước trong các hồ ẩn náu đều trong veo, màu nước thay đổi tùy thuộc khoảng cách với biển và độ mặn. Chúng chuyển từ màu xanh thẫm trong suốt tới màu lam đục. Không khí trong sạch cùng với địa hình đá vôi phản ánh sự nhào nặn bởi thiên nhiên ở nơi chuyển động tiếp giáp giữa đất liền và biển.
Các yếu tố đá, nước, rừng và bầu trời tổng hòa tạo thành một thế giới thiên nhiên đang thay đổi có vẻ đẹp và sức hấp dẫn không đâu sánh kịp. Cảnh quan muôn màu phản ánh màu xám của đá núi, muôn sắc xanh lá rừng cây và sự chuyển tiếp giữa màu xanh biển sâu và màu lam trong các hồ nước ẩn náu cho tới các tùng áng và vịnh hẹp ẩn khuất trên biển. Một đặc điểm nổi bật là cảnh quan biến màu mỗi khi trời bắt đầu mưa. Đá vôi xám ngay lập tức chuyển sang đen. Nguyên nhân là do tảo lục lam bị dầm nước, tạo ra một cảnh quan chuyển sang tông màu sẫm.
Rừng nguyên sinh trên đảo Cát Bà
Làng chài trên vịnh
Hồ nước mặn
Toàn cảnh Cát Bà
Một số hang, động ở Cát Bà
Thế giới ngầm bị che giấu tại đảo Cát Bà gồm một mạng lưới các hang động và suối ít được khám phá. Một số ít được sử dụng làm điểm tham quan cho du khách nhưng còn lại rất nhiều hang động sông suối vẫn chưa được khám phá và còn nguyên trạng thái hoang sơ thiên nhiên. Các địa danh ẩn giấu âm thầm tích lũy các bằng chứng môi trường thiên nhiên thay đổi hàng nghìn năm qua dưới dạng các lớp trầm tích và các dấu tích hữu cơ ghi dấu các sự kiện diễn ra ở thế giới bên trên.
Nhũ đá hang Quả vàng
Hang Sáng
Động Trung Trang
Nhũ đá động Thiên Long
Cảnh quan các đảo đá vôi hình tháp và hình chóp vùng Đông Nam Quần đảo Cát Bà
Mọi du khách tới thăm vịnh Lan Hạ (Cát Bà) và vịnh Hạ Long đều có một cảm giác kinh ngạc với những tháp núi (Phong linh), chóp núi (Phong tùng) cheo leo dường như nổi trên mặt biển, một số gắn vào các ngọn đồi phủ đầy cây có các vách đá tô điểm vẻ đẹp kỳ bí đảo Cát Bà (Ảnh 17). Trải nghiệm về thiên nhiên nơi đây mang đầy cảm hứng nhưng đòi hỏi phải có sự nỗ lực đồng bộ, hiệu quả để quản lý bền vững các giá trị của nó khi có nhiều người tới thăm. Vì vậy việc mở rộng Di sản Thiên nhiên Thế giới Vịnh Hạ Long bao gồm cả Quần đảo Cát Bà theo tiêu chí vii (tiêu chí thẩm mỹ) là đảm bảo tính toàn vẹn lâu dài của Vịnh Hạ Long – Quần đảo Cát Bà.
